Zygmunt Krauze – kompozytor, pianista, pedagog
Zygmunt Krauze to jeden z najważniejszych artystów swojego pokolenia, uznany kompozytor, ceniony pianista, pedagog, organizator życia muzycznego i juror wielu międzynarodowych konkursów. Jego dorobek twórczy i wysiłki w propagowaniu muzyki, zostały docenione szeregiem nagród i odznaczeń, na czele z francuską Legią Honorową (2007) i tytułem Chevalier dans l’Ordre des Arts et des Lettres (1984). Przez ponad dekadę żył w Paryżu, gdzie zarówno tworzył swoje kompozycje jak i aktywnie wpływał na formowanie się paryskiej sceny muzycznej, pełniąc m. in. funkcję doradcy artystycznego Institut de Recherche de Coordination Acoustique Musique (IRCAM). W 1987 roku został wybrany na przewodniczącego Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (ISCM). Od 2011 roku Zygmunt Krauze jest honorowym członkiem Związku Kompozytorów Polskich, a w 2012 został utytułowany Koryfeuszem Muzyki Polskiej w kategorii Osobowość Roku. W listopadzie 2014 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, doceniając wybitne zasługi Zygmunta Krauze dla polskiej kultury oraz osiągnięcia w pracy twórczej i działalności artystycznej, odznaczył kompozytora Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Od wielu lat współpracuje z czołowymi uniwersytetami w Stanach Zjednoczonych (Yale, Colombia, Indiana i z University of South California), w Korei Południowej (Keimyung University w Daegu), w Chinach (Centralne Konserwatorium w Pekinie i w Chengdu) i z Academy for Performing Arts w Hong-Kongu.
KOMPOZYTOR
Dorobek kompozytorski Zygmunta Krauzego to m.in. osiemm oper – „Gwiazda” (1981), „Balthazar” (2001), „Iwona, księżniczka Burgunda” (2004), „Polieukt” (2010), „Pułapka” (2011), „Olimpia z Gdańska” (2015), „Yemaya – Królowa Mórz” (2019) i „Noc Kruków” (2022). Zostały one wyprodukowane w takich teatrach jak: National Theater w Mannheim, Theatre National de la Colline w Paryżu, Staatsoper w Hamburgu, Teatr Wielki w Warszawie, Opera Wrocławska, Warszawska Opera Kameralna, Théâtre du Capitole w Tuluzie, Opera Bałtycka w Gdańsku, Polska Opera Królewska. W 2012 roku inscenizacja opery „Polieukt” otrzymała nagrodę Związku Krytyków Francuskich za najlepszy spektakl sezonu.
Szczególnie uprzywilejowanym instrumentem jest w muzyce Krauzego fortepian. Będąc koncertującym pianistą, Zygmunt Krauze jest również wykonawcą swoich utworów. Od wczesnych kompozycji, jak „Sześć melodii ludowych” (1958), przez utwory będące efektem eksperymentów z zapisem muzycznym („Pięć kompozycji unistycznych”, 1963; „Tryptyk”, 1964), potem eksperymenty z brzmieniem fortepianu („Stone Music”, 1972; „Arabesque”, 1983, „Adieu”, 2001), gry teatralne („Gloves Music”, 1972; „One Piano Eight Hands”, 1973), aż po trzy Koncerty fortepianowe (1976, 1996, 2019), w których wirtuozeria współgra z silnym ładunkiem emocjonalnym.
Wśród innych, ważnych dzieł instrumentalnych warto wymienić: „Tableau vivant” (1982) na orkiestrę kameralną, „Blanc-rouge / Paysage d’un pays” (1985) na orkiestry dęte, orkiestrę mandolinową, orkiestrę akordeonową i sześciu perkusistów;, „Quatuor Pour La Naissance” (1985), Kwintet fortepianowy (1993), „Canzonę” na zespół instrumentalny (2011) oraz „Memories of the East” (2012) na 80 chińskich instrumentów.
Wyjątkowym rozdziałem w dorobku kompozytora jest muzyka unistyczna. Teoretyczne podstawy unizmu wywodzą się z malarstwa Władysława Strzemińskiego. Przykłady jego zastosowania, znaleźć można w takich kompozycjach Zygmunta Krauzego jak: ”Polichromia” (1968), „Utwór na orkiestrę nr 1” (1969) czy Kwartety smyczkowe nr 2 (1970) i 3 (1982).
Zygmunt Krauze jest także pierwszym w Polsce twórcą kompozycji przestrzenno-muzycznych, które realizował wspólnie z architektami: Teresą Kelm – w Galerii Współczesnej w Warszawie (1968, 1970), z Wiesławem Nowakiem i Janem Muniakiem – w Metz (1987) oraz w Muzeum Sztuki Współczesnej w Łodzi (1988), a także w naturalnej scenerii zamku Eggenberg w Grazu (1974) i pałacu Rohan w Strasburgu. Istotne utwory tego nurtu to Kompozycja przestrzenno-muzyczna nr 1 (1968) i 2 (1970), „Fête galante et pastorale” (1974, 1984), „Rzeka podziemna” (1987) oraz „Aria” (2007).
Na uwagę zasługuję również muzyka teatralna Zygmunta Krauze, który regularnie współpracuje z argentyńskim reżyserem mieszkającym we Francji, Jorge Lavellim. Efektem tej współpracy jest muzyczna ilustracja do przedstawień w Comédie-Française i Theatre National de la Colline w Paryżu, m.in.: „Polieukt” P. Corneille’a (1987), „Operetka” W. Gombrowicza (1988), „Makbet” E. Ionesco (1992), „Merlin” T. Dorsta (2005), „Król Edyp” Sofoklesa (2008) i „Skąpiec” Moliere’a.
Ostatnią, choć nie mniej istotną grupą utworów są dzieła chóralne i pieśni. Najważniejsze z nich, to „Bal w operze” na chór kameralny i zespół 12 instrumentów do tekstu J. Tuwima (2006) oraz „Podróż Chopina” na chór kameralny a capella lub z zespołem instrumentów ludowych,
do tekstu listów Chopina (2010). Warto także wymienić 5 pieśni na baryton i fortepian do poezji T. Różewicza (2010) oraz „La Terre” (1995) na sopran i orkiestrę, do słów Yves’a Bonnefoy.
Zygmunt Krauze jest często zapraszany do współpracy przez zagraniczne instytucje kulturalne. Niemal każda jego kompozycja powstała na zlecenie m. in: Ministerstwa Kultury Polski i Francji, Radia Austriackiego, Westdeutscher Rundfunk w Kolonii, Südwestrundfunk Radio w Baden-Baden, Fundacji Gulbenkiana w Lizbonie, Suntory Limited w Tokio, National Theater w Mannheim, Radio France, ASKO/Schoenberg Ensemble, Hong-Kong Festival oraz Polskiego Radia. Utwory Zygmunta Krauzego wykonywane były na licznych festiwalach muzycznych w kraju i za granicą, jak również w renomowanych salach koncertowych: Wiener Konzerthaus, Concertgebouw w Amsterdamie, Bellas Artes w Mexico City, Palais de Festival w Cannes, Beethoveshalle w Bonn. Wiele kompozycji zostało zarejestrowanych i wydanych na płytach Polskich Nagrań, DUX, ORF, Nonesuch, Thesis, Musical Observations (CP2), Collins Classics, Warner Classics, Recommended Records i EMI.
Zygmunt Krauze jest również pomysłodawcą i organizatorem międzynarodowych kursów kompozytorskich w Domu Pracy Twórczej w Radziejowicach.
PEDAGOG
Studia kompozytorskie ukończone pod kierunkiem Kazimierza Sikorskiego i pianistyczne u Marii Wiłkomirskiej w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie, Zygmunt Krauze pogłębiał jako stypendysta rządu francuskiego w Paryżu u Nadii Boulanger. Od 1965 roku prowadzi seminaria i mistrzowskie kursy kompozytorskie, między innymi w Darmstadt, Bazylei, Paryżu, Tokio, Sztokholmie, Jerozolimie, Pekinie, Hong Kongu, na uniwersytetach w USA: Yale, Columbia, Indiana w Bloomington i Południowej Kalifornii w Santa Barbara. W latach 1973-1974 przebywał w Berlinie jako artysta rezydent za zaproszenie Deutcher Akademischer Austauschdienst (DAAD). W 1981 roku pełnił funkcję Visiting Professor na Uniwersytecie Yale w New Heaven, 1996 roku otrzymał zaś tytuł Eminent Corresponding Professor w Keimyung University w południowokoreańskim Daegu. Od 2002 roku jest profesorem kompozycji w Akademii Muzycznej w Łodzi, a w latach 2006 – 2010 wykładał na Uniwersytecie Muzycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Zygmunt Krauze został uhonorowany doktoratami honoris causa Narodowego Uniwersytetu Muzycznego w Bukareszcie oraz Akademii Muzycznej w Łodzi.
PIANISTA
W1966 roku Zygmunt Krauze otrzymał pierwszą nagrodę na Międzynarodowym Konkursie dla wykonawców muzyki współczesnej Gaudeamus w Holandii. Od tej pory występuje na najważniejszych estradach świata. Współpracował z takimi dyrygentami jak Gary Bertini, Jan Krenz, Leif Segerstam, Kazimierz Kord, Kazuyoshi Akiyama, Ernest Bour, Hans Zender, Peter Eötvös, Antoni Wit czy Luca Pfaff. W 1967 roku założył zespół Warsztat Muzyczny, którym kierował przez 25 lat. Na zamówienie zespołu powstało ponad 100 utworów, napisanych przez wybitnych kompozytorów z całego świata, m.in. L. Andriessena, M. Feldmana, M. Nymana, P. Nørgårda, M. Kagela, H. M. Góreckiego, W. Kilara, K. Serockiego i W. Szalonka.
ORGANIZATOR ŻYCIA MUZYCZNEGO
Działalność organizatora życia muzycznego rozpoczęła się dla Zygmunta Krauzego w 1970 roku, gdy został członkiem Komisji Repertuarowej festiwalu Warszawska Jesień. Pełnił tę funkcję 11 lat. W 1980 roku zainicjował reaktywowanie Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej i przez dwie dekady był jego przewodniczącym. W 1982 na zaproszenie Pierre’a Bouleza został doradcą artystycznym Institut de Recherche de Coordination Acoustique Musique (IRCAM). W latach 1983-84 prowadził cotygodniowe audycje muzyczne w Radio France Musique. Polskie środowisko muzyczne uhonorowało kompozytora, przyznając mu nagrodę Związku Kompozytorów Polskich (1988), dwukrotnie nagrodę Ministerstwa Kultury (1989, 2005) i złoty medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Był jednym z członków-założycieli oraz prezesem Towarzystwa im. W. Lutosławskiego. Od roku 2000 jest inicjatorem, założycielem oraz dyrektorem artystycznym Fundacji Ogrody Muzyczne, organizującej letni festiwal Ogrody Muzyczne na Zamku Królewskim w Warszawie. Regularnie zasiada w jury międzynarodowych konkursów kompozytorskich w wielu krajach świata.
Ważniejsze kompozycje:
- III Koncert fortepianowy – Okruchy pamięci (2019)
- Deklaracja (2018)
- Preludia do „Bukolik” (2016)
- Exodus (2016)
- Poemat Appolinaire’a (2016)
- Koncert na akordeon i orkiestrę (2016)
- Olimpia z Gdańska – opera z librettem Krystyny i Blaise de Obaldia (2015)
- 5 pieśni na baryton i zespół kameralny (2015)
- Rzeka podziemna 2 na dźwięk elektroniczny i orkiestrę symfoniczną (2013)
- Memories of the East na orkisetrę 85 chińskich instrumentów (2012)
- Pułapka – opera na podstawie dramatu Tadeusza Różewicza (2011)
- Canzona na zespół instrumentalny (2011)
- Listy na cztery fortepiany i orkiestrę (2010)
- Polieukt – opera w dwóch aktach na podstawie dramatu Pierre’a Corneille’a (2010)
- Hymn do tolerancji – na orkiestrę (2007)
- Aria – instalacja na 21 źródeł dźwięku (63 głośniki) w sali wystawowej (2007)
- Bal w operze na chór kameralny i zespół 12 instrumentów, do tekstu Juliana Tuwima (2006)
- Gwiazda (wersja III) – opera w jednym akcie na sopran, komputer i dwóch operatorów kamer, według Helmuta Kajzara (2006)
- Iwona księżniczka Burgunda – opera według Witolda Gombrowicza (2004)
- Adieu – na rozstrojone pianino i orkiestrę symfoniczną (2001)
- Baltazar – opera według Stanisława Wyspiańskiego (2001)
- Serenada na orkiestrę (1998)
- II Koncert fortepianowy (1996)
- Refren na fortepian (1993)
- Kwintet fortepianowy (1993)
- Riviere suterraine – kompozycja przestrzenno-muzyczna (1987, Metz)
- Koncert skrzypcowy (1980)
- I Koncert fortepianowy (1976)
- Fête galante et pastorale – kompozycja przestrzenno-muzyczna (1974, Graz)
- Aus aller Welt stammende (1973)
- Stone Music na fortepian (1972)
- Gloves Music na fortepian (1972)
- Utwór na orkiestrę nr 1 (1969)
- Polichromia na cztery instrumenty (1968)
- Kompozycja przestrzenno-muzyczna nr 1 (1968, Warszawa)